کومه سرا

زاها حديد (Zaha Hadid) که در حال حاضر شهروند انگلستان مي­باشد، در سال 1950 در بغداد، عراق، به دنيا آمد. او از سال 1972 در انجمن معماري لندن (Architectural Association in London) به تحصيل در رشته معماري پرداخت و در سال 1977 موفق به دريافت مدرک خود گرديد. او پس از اتمام تحصيلات، به دفتر معماري متروپوليتن (Office for Metropolitan Architecture)پيوست وبه همراه همکاران خوددر OMA، رم کولهاس(RemKoolhaas)

(و اليا زنگليس (Elia Zenghelis)، به تدريس در مدرسه معماري AA پرداخت و بعدها تا سال 1987، آتليه شخصي­اش را در مدرسه AA سرپرستي نمود. زاها حديد اخيراً عهده­دار کرسي استادي کنزو تانگه (Kenzo Tange) در مدرسه طراحي دانشگاه هاروارد، و کرسي استادي ساليوان در دانشگاه ايلي­نويز (Illinois)، مدرسه معماري شيکاگو، گرديد و قبلاً نيز به عنوان استاد ميهمان در دانشگاه هنر هامبورگ (Hochschule für Bildende Künste)، مدرسه معماري نولتن (Knolton)، استوديوي اوهايو و کارشناسان ارشد (Ohio and the Masters) در دانشگاه کلمبيا، نيويورک، تدريس نموده است. علاوه بر اين، او عضو افتخاري آکادمي هنر و ادبيات آمريکا و همکار انستيتوي معماري آمريکا مي­باشد. وي در حال حاضر استاد دانشگاه هنرهاي کاربردي وين در اتريش و دستيار درس طراحي معماري ائرو ساآرينن (Eero Saarinen) در ترم بهار 2004 دانشگاه ييل (Yale)، نيوهون (New Haven)، است. حديد معماري است که پيوسته مرزهاي معماري و طراحي شهري را گسترش مي­دهد. او در کارهايش با بهره­گيري از مفاهيم فضايي جديدي که تقويت­کننده مناظر شهري موجود هستند، زيبايي­شناسي نظري­اي (غيرعملي) را پيگيري و تجربه مي­کند که تمام زمينه­هاي طراحي از طراحي شهري تا طراحي داخلي و مبلمان را در برمي­گيرد. با اينکه شهرت زاها حديد بيشتر بخاطر اصلي­ترين کارهاي ساخته­شده­اش مي­باشد، اما علايق و دل­مشغولي­هاي عمده او مستلزم اشتغال همزمان وي به فعاليت حرفه­اي، تدريس و پژوهش است. حديد اساس معماري را در نحوه فکر کردن به آن مي­داند. طرح هاي ساختماني حديد که به صورت نقاشي عرضه مي­شوند، در ٢٥ سال گذشته، نقش مهمي در تحول معماري معاصر داشته­اند.

اين آثار در موزه­ها و گالري­هاي معروف جهان از جمله موزه گوگنهايم و موزه هنرهاي مدرن نيويورک به نمايش درآمده و بخشي از کلکسيون دائمي آنهاست. ساختمان غول ماشين سازي آلمان«بي ام دبليو» رايک مهندس معمارزن طراحي کردوساخت. اين سازه, درنهايت پيچيدگي طراحي شده است. درسال 2002, غول ماشين سازي آلمان,شرکت «بي ام دبليو»براي احداث ساختمان مرکزي کارخانه در« آرت اسکرتر»درشهرلايپزيک آلمان, سرمايه گذاري هنگفتي کرد. ساختماني باارزش 1/55 بيليون دلارکه حدود5000 هزار کارمندوکارگرو مهندس بافعاليت روزانه خود, بيش از650 عدد ماشين«بي ام دبليو»مدل دودر _ اسپرت _ توليدمي کنند. اين کمپاني, معماربرجسته خانم«زاها حديد» راکه موفق به کسب مدال افتخار «پريتيزکر» شده براي ساخت اين سازه برگزيد. طرح هاي پيچيده «حديد» درطراحي هاي معمول کارخانه تحول جديدي به وجودآوردند. يک سازه مرکزي, قسمت هاي مربوط به مديران وکارگران را با استفاده ازريل هاي معلق حمل قطعات به هم وصل کرده است. «زاهاحديد» رشته منسجمي درساختمان مرکزي «بي ام دبليو» ايجادکرده مردم وماشين ها درکنارهم قرارگرفته اند. معماران نمي توانند باتوجه به اشتياق خود درنوآوري وخلاقيت در,به ساخت سازه هاي صنعتي بي توجه باشند.

حديد مي گويد: « مابه نوآوري وابداع معتقديم وبراي نيل به اين هدف که شرکت بي ام دبليو, استقامت وطاقت بسياري درواگذاري اين پروژه به مانشان داد.» ساختماني که حديدطراحي کرده است, هيچ مشابه قبلي نداشته ووي باذهنيتي کاملاًجديد دست به ساخت اين سازه اعجاب انگيز زده است. کارخانه ازيک مجموعه سه عضوي تشکيل شده است. اين سه ساختمان از سه نقطه مرکزي توسط خط توليد به هم متصلند. ساخت اوليه اين کارخانه دراملاک خصوصي «بي ام دبليو»آغازشد ودرسال 2004 به بهربرداري رسيد. بدنه هاي نيمه تمام اتومبيل ها وقطعات مختلف ماشين روي تسمه انتقال دهنده که مانندارابه اي آنهاراحمل مي کند قرارمي گيرند. اين قطعات به آرامي وبدون ايجاد سروصداي مزاحم وآزاردهنده, دربخشي ازمسيرخودبه سمت قسمت هاي تکميل کننده, ازبالاي غذاخوري ومحل استراحت کارکنان عبور مي کنند. اين نقاط مشترک محل عبور قطعات وسيرمراحل تکميلي هستند: قسمت ساخت بدنه هاي نيمه تمام «645000 فوت مربع», قسمت رنگ«270 هزارفوت مربع» ودرآخر محوطه وسيع اتصال قطعات «يک ميليون و75 هزار فوت مربع», که درآنجا قطعات رنگ شده به هم وصل شده ودرانتها به صورت اتومبيلي لوکس وگران قيمت ازخط توليد خارج مي شود. ساختمان مرکزي مانند مرکز عصبي يا مغز کل کارخانه عمل مي کند. رشته هاي فعاليت ساختمان هاي ديگر در اين نقطه به هم وصل شده و عملا از اين ساختمان منشعب مي شوند .اين استراتژي طراحي در مسيرهاي گذر مردم و کارمندان«زماني که صبح هاي به سرکارمي روند وزماني که براي صرف غذا ازمحوطه خارج مي شوند» استفاده شده است.

بينندگان به بهترين شکل دورتسلسل وپيشرفت خط توليد قطعات راکه به صورت افقي ومعلق درفضا قرارگرفته, مشاهده مي کنند. باديدن روندمذکوراين فکربه بيننده القاءمي شودکه گويي همه قسمت هاي مستقل ازاين قسمت کارخانه شبيه سازي وتوسط موتوري قدرتمند متحرک شده ودر بخش مرکزي ظهورپيدامي کند. در حقيقت عملکردبه گونه اي است که تمام حرکات واعمال ازيک  قيف ردشده, درآن فشرده و عصاره حاصل ازآن بين سه قسمت ديگرمجددا پخش مي شود: بدنه اوليه, قسمت رنگ, وبخش سر هم کردن قطعات.دريک توصيف کلي وقتي بيننده به اين ساختمان نگاه مي کند ساختمان نگاه مي کند سازمان دهي مراحل مختلف ازجمله فعاليتهاي عادي وعموي کارمندان, تافعاليت تخصصي ماشين هاي خودکاراز جلو تا وسط ساختمان قابل تشخيص است. سردراصلي مانندچتري ازدوطرف به ستونهايي محکم چفت شده است. افرادي که درورودي در هاي اصلي مستقر هستند, حرکت قطعات ماشين هارابه صورت کاملاًبرهنه مشاهده مي کنند. اين ورودي به افراداجازه مي دهدتابه قلب کارخانه نفوذکرده وامکان ديدرا براي آنهافراهم مي کند. طراحي ويژه ونورپردازي زيباي قسمت ورودي ومرکزي به صورتي است که فضاي ورودي را بدون مشکل وبدون صرف هزينه واتلاف انرژي برق, نمايان مي سازد. استراتژي اوليه طراحي اين فضابه صورتي است که قسمت برش وطبقات هم کف وطبقه اول به صورتي پيوسته به هم متصل باشند . دوصفحه مجزاکه به شکل تراس طراحي شده, ازشمال به جنوب وازجنوب به شمال امتداديافته تاهمه چيزازقسمت مرکزي طبقه اول قابل دسترسي ورويت باشد. درانتهاي اين مسير معلق, قسمت بازرسي قرارگرفته که توجه هربيننده اي رابه خودجلب مي کند. قسمت هايي که تکميل شده اند به اين قسمت واردشده وپس ازکسب اطمينان درکيفيت آنهابه قسمت اتصال مستقل مي شوند.

زاها حديد با شرکت در مسابقات متعدد طراحي معماري، ايده­ها و افکار نويني را به معرض نمايش گذاشته است که اين امر نشان­دهنده رويکرد آوانگارد و پيشروي وي در طراحي معماري مي­باشد. اکثريت پروژه­هاي مختلف او که تاکنون اجرا شده­اند و يا در حال حاضر در دفتر وي بر روي آنها کار مي­شود، حاصل شرکت در اين مسابقات هستند. طرح­هاي بديع او براي ايجاد فضاهاي معماري سال­ها با تحسيني توأم با ترديد روبرو بود. اما امروزه که جهان آمادگي بيشتري براي پذيرش و ايجاد بناهاي پيچيده دارد، اين طرح­ها نيز با استقبال بيشتري روبرو شده است. او در کار خود از حرکت، ايجاد فضاهاي خالي و فرم­هاي کشيده افقي استفاده مي­کند و در زمينه طراحي مبلمان و معماري داخلي، طرح­هاي نمايشگاهي و تجهيزات و لوازم صحنه نمايش نيز کارهاي زيادي را انجام داده است.

زاها حديد تا به حال بخاطر طراحي پروژه­­هاي مختلف، چندين جايزه معماري دريافت نموده است و امسال نيز به عنوان برنده جايزه معماري پريتزکر، مهم­ترين جايزه جهان در زمينه معماري، انتخاب گرديد. او نخستيني زني است که طي 26 سال برگزاري جايزه پريتزکر، موفق به دريافت اين جايزه معتبر بين­المللي شده است. جايزه صدهزار دلاري پريتزکر طي مراسمي در روز ٣١ ماه مه در موزه آرميتاژ در شهر سن­پترزبورگ روسيه به اين معمار عراقي ـ انگليسي، اعطا خواهد شد.

 محمد حسن سرائی